Dolar artınca neler olur?

Dolar artınca neler olur:  Ulusal para karşısındaki farklı bir yabancı para ikamesinin ( Euro, Sterlin, Vs.. ) artması durumunda, neler olmaktadır? Bunu kavramak için başlamadan önce şu üç kavramı tam olarak bilmemiz gerekmektedir.

Dolar artınca neler olur? (Enflasyon, Faiz, Döviz Kurları )

Enflasyon: Serbest piyasada bulunan para miktarıyla, malların ve satın alınabilir bütün hizmetlerin toplamı arasındaki açığın büyümesi nedeniyle ortaya çıkan ve fiyatların toptan yükselişi, para değerinin düşmesi biçiminde kendini gösteren ekonomik ve parasal süreç. ( Bugün 1 tl ye aldığınız ekmeğin yarın 2 tl  ile alınabilecek olması durumu) Enflasyon fiyatlar genel düzeyindeki artışı ve paranın değerindeki düşüşü ifade eder. Enflasyonun en önemli nedeni, toplam talep ve arz düzeyi arasındaki dengenin bozulmasıdır.  

Faiz: Paranın, yani sermayenin getiri oranıdır. ( Banka veya bir kimseye belli bir süre işletilmek üzere ödünç verilen paranın kullanımına karşılık olarak alınan kâr. )

Döviz Kurları: Ülkedeki ulusal para biriminin yabancı para karşısındaki  bir birimlik değeridir. Çok basit bir mantıkla, ulusal paranın talebindeki artış ya da arzındaki azalış paranın değerini yükseltir.

İnsanlar, iktisadi birimler yaşam ve ticari hayatın devamı için nakit para bulundurmak isterler ve  para talep ederler. Merkez bankasının kağıt para basması yada hazinenin bozuk para bastırması aynı anlamı taşır.

Bir ülkedeki ulusal ekonominin fiyat mekanizması olarak kabul edilen bu üç kavramın ( Enflasyon, Faiz, Döviz Kurları ) arasında oldukça karmaşık bir ilişki bulunmaktadır ve bu üç kavramın birindeki  birimlik değişimlerin büyüklüğüne göre diğerlerini de etkilemektedir. 

Ülkemizin seyrüseferindeki bu dalgalı gidişat tüm vatandaşların kafasını karıştırmış durumdadır. Ekonomi bakanımız (Nihat Z.) ₺ değer kaybetmiyor, dolar artıyor diyerek dünya iktisat anlayışına müthiş bir yaklaşım getirmiştir. Fakat unutmamamız gereken bir nokta var doların diğer iki kardeşinden ( Enflasyon ve Faiz ) ayrı olarak yükselmesi durumunda neler mi oluyor? Bir bakalım..

Bir dolarizasyon ( paranın ikamesi ) ülkesi olan türkiye için doların yükselmesi durumunda kar ve zarar görecek iktisadi birimleri üç başlık altında ( Birey açısından, İktisadi birimler açısından, Devlet açısından ) ele almak istiyorum. Detaylara geçmeden önce konuyu daha iyi kavramak adına kısaca bazı teknik kavramlara sade bir şekilde göz atalım

Dolarizasyon Kavramı:

Dolarizasyon: İktisadi açıdan paranın geleneksel olarak üç fonksiyonu bulunmaktadır. Değer ölçüsü ve hesap birimi olma, Mübadele aracı olma, Değer saklama aracı olma bir ülkedeki paranın bu fonksiyonları genellikle o ülkenin ulusal para birimi ile yerine getirilmektedir. Bildiğiniz gibi ülkemizde de alışverişlerimizi ve ödemelerimizi genel olarak ulusal para birimimiz olan türk lirası ile gerçekleştirmekteyiz.

Bu işlemleri gerçekleştirirken ulusal para birimi yerine yabancı para kullanılması yada tamamen yabancı paraya geçilmesi dolarizasyon olarak adlandırılmaktadır. Örneğin Avrupa birliğine üye olan 19 ülkede euro kullanmaktadır. Dolarizasyon sadece dolar ile olmaz herhangibi bir yabancı paranın ulusal paranın yerine kullanılması durumundada dolarizasyon olarak adlandırılır. Euro kullanan dolarizasyonlu ülkeler.

1.  Almanya
2.  Avusturya
3.  Belçika
4.  Estonya
5.  Finlandiya
6.  Fransa
7.  Hollanda
8.  İrlanda
9.  İspanya
10.  İtalya
11.  Kıbrıs Cumhuriyeti
12.  Letonya
13.  Litvanya
14.  Lüksemburg
15.  Malta
16.  Portekiz
17.  Slovakya
18.  Slovenya
19.  Yunanistan

Dolarizasyon’un tam dolarizasyon ( resmi dolarizasyon ) olarak ifade edilmesinde ise; Bir ülkede tedavülde olan ulusal paranın tamamen kaldırılarak yerine yabancı bir para biriminin gelmesi anlamını taşımaktadır. ( Örn: Almanya’nın ulusal para birimi olan mark’ın yerine tamamen euro bölgesine geçmesi.

Alman markı, AB’nin ortak birimi Euro’nun kullanılmasıyla birlikte 1999’dan 2002 yılına kadar Euro ile beraber kullanıldı. 2002’den bu yana Alman Markı kullanılmamakta tam para ikame sistemine geçilerek sadece euro ile devam etmektedirler.

AB ülkesi olup aynı zamanda bir devlet olarak ulusal para birimi olarak da euroyu kullanıyorlar. Ülkemizdeki ikame paraların ( yabancı temsili para ) artış göstermesi durumunda, iktisadi birimlerin bundan nasıl etkileneceklerini kimlerin zarar ve kar yaptıklarına bakalım.

Dolar artınca neler olur? Bir ülkede neden yabancı para birimleri kullanılır?

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 1:

Para ikamesinin ( tl yerine dolar/ euro kullanılması) asıl sebebi, bir ülkede yükselen enflasyon ile beraber ulusal para biriminin fonksiyonlarının zayflamaya başlamasıdır. İnsanlar enflasyondan korunmak amacı ile daha satabil ve güvenilir para birimlerine olan talebi arttırılar. Buna gayriresmi dolarizasyon yada kısmi dolarizasyonda denilmektedir.

Bu işlemin resmi adı ise para ikamesi olarak bilinmektedir. Bir ülkede yabancı paraya olan ilginin artması durumunda ulusal paraya olan güven azalır yani dolarizasyonun derecesi arttıkça bir ülkenin başta para politikaları ve istikrar politikaları etkinliği azacaktır.

Daha öz ifade ile hükümet tarafından planlanan politikaların işe yaramadığını göstermekte ve kriz öncesi kalp ağrısı olarak adlandırabiliriz.

Yastık altında yüklü miktarda doları olan hane halklarının sevinmesi ile elde ettiği türk lirasının, aslında kurun yükselmeden önceki kadar değerli olmadığını ülkemiz insanına anlatmak kolay değil, o zengin olduğunu ve kar yaptığını düşünmeye devam etsin, unutmayın üretmeden kazanç olmaz.. sözün özü yastık altılar ne kadar kar elde ederseniz edin bunlar geçicidir.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 2:

Piyasa sistemi o farkı sizden fiyatlar genel seviyesi ( enflasyon ) olarak geri alacaktır.. Nasıl mı, bugün 100.000 tl ye aldığını 2+1 ev kurdan sonra inşaat malzemelerindeki artış ve maliyetlerdeki yükseliş sonrası artık 200.000 lira olmuştur.

Sözün özü kriz dönemlerinde dövize yatırım bana göre yürüyen merdivende  ters yöne dolar ile yürümektir.Sonunda yorulur ve başladığınız yere döndüğünüzde harcadığınız enerji ile kalırsınız. 

Dövizden kazanç sağlanmaz mı yahu dediğiniz duyar gibiyim. Elbette kazanabilirsiniz, fakat paranızı ulusal para birimine çevirdiğiniz anda artık 10 tl ye aldığınız  bir malı 10 liraya alamazsınız. Dolar 2 ₺ ike alıp 4₺ iken sattığınızda %100 kar yapmış olmazsınız. Kar yaptığınızı sanarsınız.. Doların artışındaki orana göre %50 nin altında kar yapabilirsiniz çünkü paranızdaki ikame değişimin yarsını enflasyon canavarı yiyecektir. Değişiminde elbet bir bedeli vardır.. 

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kurundan oluşan bu üç göstergenin birbirlerine göre uyumluluğu o ülkenin ekonomisi açısından oldukça önemlidir.  Dolar artınca neler olur sorusunun cevabını kavrayabilmek için bu üç göstergenin birinde meydana gelecek olumlu veya olumsuz değişiklikler göstergeleri de etkileyecektir.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 3:

Makro ekonomik açıdan bakıldığında, sağlıklı bir büyüme ve ekonomik denge için enflasyon, faiz ve dolar kuru artışlarının birbirine yakın olması  gerektiği fakat yüksek  miktarda açık aralıklar içermemesi gerektiğini anlamış olmamız  önemlidir.

Enflasyonist ortamda görülen hızlı mal ve hizmet fiyat artışları nedeniyle üreticinin yada hizmet verenin karı düşünce fiyat arttırmak zorunda kalır ve döngü başlar bu fiyat artışları karşısında tüketicinin alım gücü zayıflar.

Üretici  ithal ettiği su şişeleme makinesinin fiyatı arttığı için toptancılara ve tedarikçilere artık suyu eski fiyatından biraz daha fazla fiyatta verecektir, suyu eskisinden yüksek fiyatta alan toptancı, suyu marketlere eskisinden daha yüksek tutarda satacaktır ve sonuç olarak marketlerde bugun 1 liraya aldığımız su bir gün 2 lira olarak karşımıza çıkacaktır.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 4:

Fiyat yükseldiği için tüketiciler talebi azaltacaktır. Üreticilerin satışı azalan mal karşısında yani üretimin bir anlamda cazibesini kaybetmesi sonucunda  paralarını/tasarruflarını finansal piyasalara yöneltecek ve  finans piyasalarının dalgalanmasına neden olacaklardır.

Artık döngü başlamıştır. Hükümetin piyasaya para ve istikrar politikaları ile müdahaleleri işte tam da bu zamanlarda gerçekleşir. Bu tür büyük yükselişler sonucunda  hükümetin doğru para ve istikrar politikaları sergilemesi durumunda genelde olağan düşüler beklemek rasyoneldir. İkame yabancı paranın düşüşü ile ilgili tahminler yürütmek bu dönemlerde biraz daha kolaydır.

Çünkü aşırı derecede büyük dalgalanmalar büyük önlemler gerektirmektedir. Aksini düşündüğümüzde hükümetin gerekli önlemleri alamadığı ve hiç bir politikanın da işe yaramadığı durumda neler olacağına bir bakalım.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 5:

Faiz göstergesi ülkedeki merkez bankalarının enflasyonla mücadele etmek için kullandığı en önemli kalemdir. Enflasyon ve Faiz arasındaki ilişki iktisatçılar arasında her zaman tartışma konusu olmaktadır.

Enflasyon ve Faiz arasındaki ilişkiyi kavramak için öncelikle enflasyonun neden meydana geldiğini anlamakta büyük fayda olacağını düşünüyorum. Enflasyonu yükselten sebepler  tüketiciler o malı yada hizmeti çok talep etmesinden mi kaynaklanıyor?  Yoksa mal yada hizmet piyasalarındaki maliyet artışından mı kaynaklanıyor?

1976 yılından Nobel Ekonomi Ödülünü kazanan  ünlü Amerikalı iktisatçı Milton Friedman‘ın enflasyon üzerine geliştirdiği ‘’Monetarizm’’( parasalcılık) teorisine göre yüksek enflasyonun sebebi hükümetin bütçe açığıdır ( Sözün özü; hükümetin yaptığı plansız harcamalar..). Yani bir ülkede belli bir dönemde yapılan yatırımların ( yol, hastane, vs.. ) iç ve dış tasarruflar toplamına eşit olmamasıdır.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 6:

Bütçe açığındaki her artış para arzında bir artışa neden olur.( Para harcandıkça paraya ihtiyaç da artar)  Para arzındaki bu artışda  talep artışını  beraberinde getirir ve yüksek enflasyona neden olur.

Aslında enflasyon burada bir dengeleme aracı olarak görülebilir ama acımasız bir araç, enflasyonist dönemlerde artık parası çok olan ekmek ve su alabilecektir diyebiliriz. Çünkü arz sabit talep artışı durumunda talep yasasına göre malın fiyatı artar.. Parası olan da malı alır..

Dolar artışı, alım gücünün düşmesine yol açar. Çünkü Türkiye ithal ürünlerin çok satıldığı, hammadde olarak kullanıldığı bir ülkedir. “Dolardaki artış zamlarla enflasyonu artırıyor. Enflasyon arttıkça faizler yukarı çıkıyor.

Enflasyon, Faiz ve Döviz Kuru üçgeni 7:

Bu da beklentilerde bozulma ve yatırım kararlarının değişmesine yol açıyor. Yatırım kararları etkilenince büyüme etkileniyor. Bu da istihdama ve ücretlere yansıyor. Bunlar kurdaki hareketin kalıcı olması durumunda yaşanıyor olsada kısa süreli yüksek zıplayışlarda devamlılık arz ederse aynı sonuçların olacağı kanaatindeyim. ”

Dolar artınca neler olur 1

Dolar artınca neler olur? ( Birey, İktisadi Birimler, Devlet )

Birey açısından dolar artınca neler olur:

• Gıda ve temel ihtiyaçların fiyatları artar: Dolarizasyon ülkesi olduğumuzu unutmayın, ekmeğin yapımındaki hamuru eşit gramajlarda kesme makinesini ithal ise ekmeği etkiler, buğdayın ithal edilmeside aynı sonuca götürür. ( Bunları kendimiz üretmeliyiz. )

• Milli gelir ve kişi başına gelir azalır: GSMH ve GSYIH azalır dünkü maaşınız ile bugünkü maaşınız artık aynı değer de değildir. Çocuğunuza okula giderken verdiğiniz 10 ₺ harçlık bugün 7 ₺ değerinde olabilir.

• Asgari ücretin parasal değeri azalır ama borçlarınız artar: Ülkemizde asgari ücret ile çalışan birçok insan var iken ve asgari ücretin miktarı üzerine tartışmaları bir kenara koyar isek enflasyonist dönemlerde en çok etkilenen birimler asgari kesim diyebiliriz.

İktisadi birimleri açısından dolar artınca neler olur:

• Firmaların ithal ürünlerinin fiyatları artar:  Enflasonist ortamdaki mal ve hizmet fiyatları ithalatından maliyetini arttıracağından artık ithal malların fiyatıda artmıştır. İthal malların fiyatını gümrük tariflerindeki vergilerde etkilemektedir. ( Ekonomik sistemi bir dişli mekanizması olarak düşünürseniz, çarkın bakımı temiz yapıldığı sürece, gümrük tarife oranları dişlisi ve diğer politika dişlilerinin işleyişi uyum içinde olduğunda ekonomik büyümeye doğru hareket edilebilir. )

Devlet açısından dolar artınca neler olur 1: 

Dövizdeki yükselişin ekonomi üzerine tümden olumsuz etkisinin olduğunu söylemek yerinde olsada bu durum uzun vadeli değildir. Sektörlerin çoğu yüksek döviz artışlarından olumsuz etkilenerek batma noktasına gidebilmektedir.

Fakat dolar yükseldiğinde veya genel bir ifade ile ikame paraların ulusal para karşısından yükselmesi örneğin yurt içi turizm ve yurtiçi hizmet sektöründeki ₺nin ucuzlamasıyla birlikte büyük avantajlar yakalamaktadırlar. Bu durum dövizde artışın yoğun turizm dönemlerine denk geldiği dönemlerde daha gerçekçi bir yapıya bürünür diyebiliriz.

₺’nin değerinin düşmesi Türkiye’yi çok daha ucuz bir ülke haline getirir. Turist akınına uğrayacak turizmcilerde yüzler hep gülecektir.  Ekonomik kriz zamanlarında medyada turizmde bu sene bir milyon çinli bekliyoruz denmesinin sebebidir.

Milton Friedman’ın dediği enflasyonun sebebini gösterdiği plansız hükümet bütçesi yani hükümetin bütçedeki açıkları yani rayına oturmayan bütçenin,  gibi turistle telafisi politikası gündeme gelir. Etkiside olur turizmciler ülkemize katkı sağlamış olurlar ama birçok firmada kapanmıştır… Birisi ölürken, birisi dirilmiştir… Ekonominin can çekişmesi…

Devlet açısından dolar artınca neler olur 2:

Hizmet sektörü bir çok alanında ucuz hizmeti sayesinde düşük ücret ile işçi çalıştıracak ve yine yüzlerin güldüğü taraf olacaktır. ( Bu aşamada yük asgari ücretlinin omuzunda çünkü o artık ucuza çalışıp ülkesininin refahını emek ve bedeni gücü ile kurtarmak zorunda kalacak.  )

İhracat yapan firmalar ucuz malları ile yurt dışı pazarlarında daha kolay müşteri bulacaklar, çünkü artık batanın yan gittiği, çıkanın düz gittiği piyasa koşullarında tek çare fiyatı daha ucuz ürünler üretmek olacak, varını yoğunu koyacaklar.

Artış gösteren ihracatın miktarı karşısında, ithalatta düşüş meydana gelecektir. Yani dış ticaret açığında dolaylı bir denge mekanizması oluşmaya başlar. İhracat arttığı için dolar rezervlerimiz artmış ve artan dolar rezervi sayesinde  dolar ile enflasyonun ateşi düşmeye başlayacaktır.

ihracattaki artış, turizmdeki artış, hizmet sektöründeki büyük emek ve artış ile birlikte artık ülkenin cari açık seviyesi ( dış alım ile dış satım arasındaki fark)  kapanacak veya azalacak , hükümetin bütçe açığından kaynaklanan ve büyüyen enflasyon canavarı artık dizginlenmeye başlamıştır.

Devlet açısından dolar artınca neler olur 3:

Dolar rezervlerini arttıran, turizm ve ihracatçıların bu hamlesinden sonra ülke içerisindeki daralan ticaret hacmi kurunda düşmesi ile bir  baskı oluşturacak ve  talep yetersizliğinden dolayı enflasyonun ateşini düşmesini sağlayarak insanları fiyatı düşen ürünlere yönlendirecektir. Mal ve hizmet fiyatlarının düşmesi faizlerin yeniden gerilemesini sağlayacak yatırımcıların kredi taleplerindeki artış ekonomiyi ittirmeye başlayacaktır.

Devletler açısından ekonomik sistemin küçük bir özeti diyebileceğimiz bu yapının en tehlikeli olduğu durum; bütçe açıkları ve ikame paraların aşırı yüksek yer değiştirdikleri zamanlardır. ülkedeki ikame paralar, ulusal para karşısında yüksek aralıklarda bir atak geçirmediği sürece, hükümetin para ve istikrar politikaları ekonomiyi tekrar rayına oturtacaktır.

Yazı içindeki bazı kavramların karışık gelmesi durumunda sürekli güncel tuttuğum örnekleri ile iktisat bilimleri sözlüğü ‘ne bakabilirsiniz.

Kaynaklar: özgür ansiklopedi, finansal piyasalar, istanbul üniversitesi kütüphanesi, ekonomi bakanlığı kütüphanesi

Not: Yazım hatası var ise iletişim sayfasından haber vermeniz durumunda hemen düzeltmiş olurum.